Jeder Für sich – Momente im Raum | Nederlands
Opening expositie Hubertus von der Goltz, Galerie Helga Hofman, Hoorn 131, Alphen a/d Rijn, zondag 3 mei 2015, 16.00 uur
Het is een bijzonder voorrecht vanmiddag de tentoonstelling Jeder für sich Momente im Raum bij u in te leiden.
Voordat ik u meeneem naar het werk van Hubertus von der Goltz wil ik graag eerst uw aandacht vragen voor een verschijnsel dat in relatie tot zijn werk van groot belang is, namelijk desoriëntatie. In de hectische tijd waarin wij leven, komt desoriëntatie steeds vaker en in steeds extremere vormen voor. We kunnen gedesoriënteerd raken door de ongekende hoeveelheid informatie die op ons afkomt, maar ook door toenemende verkeersstromen of mensenmassa s, groepen ontheemden en vluchtelingen die op drift zijn geraakt. Te midden van al die grillige massabewegingen moet het individu zich staande proberen te houden. Allerlei nieuwe ziektebeel den en psychische aandoeningen kunnen herleid worden tot een gevoel van totale desoriëntatie. Het aantal verwarde mannen dat met wanhoopsacties het nieuws haalt, neemt schrikbarend snel toe. Mensen weten letterlijk niet meer waar ze het moeten zoeken. Een deel van deze problemen kan opgelost worden door sturen of bijsturen, door het aanreiken van denkrichtingen. In een wereld vol chaos en desoriëntatie zijn overzichtelijke structuren en heldere denkrichtingen belangrijk.
In veel gevallen komt desoriëntatie voort uit gevoelens van onmacht en woede. Deze twee eigenschappen vormen een gevaarlijke cocktail. Wie zich ontheemd voelt, heeft in de eerste plaats behoefte aan iemand die de weg wijst naar een oplossing, een veilige haven of emotionele balans. Die gidsfunctie is van vitaal belang. Door de eeuwen heen hebben filosofen en kunstenaars, denkers en dichters, die gidsfunctie op zich genomen. Zij fungeerden in het verleden als katalysator voor verschillende functies en als aanjager van uiteenlopende processen. En dat doen ze nog steeds. Soms creëren kunstenaars in hun werk chaos en desoriëntatie om ons bewust te maken van de extremiteiten in ons tijdsgewricht. In andere gevallen creëren ze juist bakens en blikvangers die ons de mogelijkheid bieden om ons te oriënteren, onze plaats te bepalen, de juiste denkrichting of de goede geestelijke en fysieke balans te vinden. Ze zetten ons letterlijk op het goede spoor. Dat is nogal wat. Je zou je kunnen afvragen of kunstenaars niet te veel hooi op hun vork nemen met zulke verheven doelstellingen.
Die vraag brengt ons direct bij het werk van Hubertus von der Goltz. Hij is bij uitstek een kunstenaar die denkrichtingen aangeeft. Jaren geleden werd ik totaal onverwacht voor de eerste keer met zijn werk geconfronteerd. Ik reed op de A28 van Zwolle richting Amersfoort. In de verte werd ik een man gewaar die gevaarlijk balanceerde op een evenwichtsbalk langs de snelweg. Wie was die man en wat deed hij daar? Was hij een thrillseeker, of wellicht een zelfmoordenaar? Een roekeloze stuntman of juist een berekenende evenwichtskunstenaar? Was hij dapper of juist dom? Of misschien zelfs dodelijke depressief en levensmoe?
Toeval of niet? Op mijn autoradio zong Gavin Friday. Each man kills the thing he loves. The coward does it with a kiss The brave man with a sword
Achteraf blijkt de man die zijn balans zoekt langs de A28 een dappere evenwichtskunstenaar. Hij staat er nog steeds. Al jarenlang bewaart hij zijn balans. Inmiddels heeft hij er als gevolg van zijn onverzettelijkheid en standvastigheid allerlei functies bij gekregen. Zo fungeert hij als ijkpunt langs de route. Ik weet bij het passeren: nog 24 kilometer naar Amersfoort. Hij claimt zijn plek in de ruimte. Hij vormt een visuele verbinding tussen het hogere en het aardse. Hij is een wegwijzer, zoals alle sculpturen van Hubertus von der Goltz op de een of andere manier wegwijzers zijn. Ze geven een richting aan: niet alleen een fysieke richting maar ook een denkrichting. Ze vullen een leegte, ze determineren een ruimte, een plek, een omgeving.
Ze zijn plaatsbepalers. Jaren later zag ik in het beeldenpark van Landgoed Anninghof bij Zwolle de aluminium sculptuur Keep the Balance . Het beeld staat er sinds 2010. De titel is het motto bij uitstek geworden voor het werk van Hubertus von der Goltz. De genoemde sculptuur is helder en overzichtelijk. Een mensfiguur zoekt zijn balans in een constructie van vier rode vierkanten. Deze situatie keert in andere sculpturen terug in wisselende vormen en hoedanigheden. Maar de basis is altijd hetzelfde. De mens zoekt een evenwicht tussen doen en denken, tussen adequaat handelen en het weloverwogen plannen en zetten van vervolgstappen. Voor de kunstenaar is het zoeken van balans een symbolische actie. Hij confronteert ons met mensen die geconcentreerd hun weg zoeken in een wereld vol desoriëntatie.
Het is verleidelijk om in dit verband te refereren aan de naoorlogse toestand waarin het gedeelde Duitsland zich bevond. Dat was een toestand van totale desoriëntatie. Decennialang zochten en vochten mensen in dit gedeelde land naar eenheid en balans.
Terwijl er in de praktijk van het dagelijks leven vaak een merkwaardige discrepantie bestaat tussen droom en daad, denken en doen, lijken die fricties in het beeldende oeuvre van Hubertus von der Goltz niet meer te bestaan. De dilemma s zijn overwonnen. Er rest nog slechts één doel en dat is: doen wat je móet doen!
Eén van de balansbeelden werd tijdens de World Expo van 2010 in Shanghai bekroond. Er kwamen nieuwe werken uit voort waarin vierkanten een belangrijke rol spelen. Vanaf 2012 dient zich een nieuw thema aan: boomwortels. Het betreft een serie sculpturen waarin benadrukt wordt dat elk leven, elke boom en elke plant zich ontwikkelt vanuit een onzichtbaar wortelstelsel. Evenals die ondergrondse wortelstelsels blijft ook de identiteit van het individu vaak verborgen.
In een andere recente beeldencyclus staan golven centraal. Onderliggende gedachte is dat de levensloop van elk individu wordt beheerst door het zoeken van balans, het vinden van oplossingen voor problemen die onverwacht op kunnen doemen, het trotseren van tegenwind. De samenleving en onze afkomst en culturele geaardheid stellen randvoorwaarden die ons zijn beïnvloeden. De golven fungeren als metaforen voor de onontkoombare slingerbewegingen die elk individu genoodzaakt is te maken.
Wegen, kruisingen, golven en boomwortels zijn heldere metaforen voor de beslissingen die elk mens moet nemen. Ze maken deel uit van een vast patroon. Dat vaste patroon mondt uit in cyclisch denekn. Dat wil zeggen: In elk nieuw begin ligt ook een einde besloten. En elk einde kondigt een nieuw begin aan. Elk kruispunt biedt de mogelijkheid om van richting te veranderen. In Nederland wordt te pas en te onpas geroepen: We gaan ervoor! Dat cliché roept vragen op. Gaat het hier om mensen die zichzelf moed inspreken? Zijn het waaghalzen of juist bangeriken die roepen dat ze ervoor gaan? En waarvoor gaan ze precies? In de sculpturen van Von der Goltz zien we ook mensen die ervoor gaan. Hoewel ze het niet van de daken schreeuwen, laten ze wel zien dat ze lef hebben, dat ze zelfbewust zijn, of misschien: dat er geen andere weg is uit de impasse. Maar er is ook een keerzijde: het individu kan ook ten prooi vallen aan twijfel. Individuen moeten keuzes maken wanneer ze zich op een kruispunt in hun leven bevinden. Er is vaak geen weg terug.
Beeldende kunst ontleent haar bestaansrecht aan het feit dat ze vragen stelt. Hubertus von der Goltz doet dat in het kwadraat. Hij bevraagt de positie van de mens. Daarbij zoomt hij zowel in op het individu als op de mensheid als geheel. Zijn we afhankelijk van anderen, of juist niet? Maken we de juiste keuzes? Hoe verhouden we ons tot onze omgeving? Zijn de omtrekkende bewegingen van de mensen die de kunstenaar verbeeldt schijnbewegingen of doelbewuste acties? Opvallend gegeven is in elk geval dat de kunstenaar een wereld creëert waarin de mogelijkheden schier oneindig zijn.
Het object Keep the balance gaat nog een stapje verder in het verschaffen van inzicht. We zien een man en een vrouw balanceren op een smalle balk die deel uitmaakt van een felrode geometrische constructie. De strakke vierkanten fungeren als een soort venster op de buitenwereld, een raam dat bijzondere doorkijkjes garandeert en uitzicht biedt op de omgeving.
De joods Amerikaanse schrijver en schilder Kurt Vonnegut Jr. bekende ooit: & Ik kan mijn land en staat en stad en zelfs mijn huwelijk niet op orde brengen, maar gelukkig kan ik dit doek, dit stuk papier, deze homp klei, deze twaalf maten muziek en deze woorden, precies zo maken als ze moeten zijn &
Hier spreekt de échte kunstenaar: - gelouterd, gedreven, tot op het bot gemotiveerd - niet in staat om het gewone dagelijkse leven in goede banen te leiden - maar wel voldoende toegerust en gepokt en gemazeld om de materie naar zijn hand te zetten en naar zijn wil te voegen.
De woorden van Vonnegut zijn ook op Hubertus van toepassing. Hij brengt ons dichter bij de essentie van beeldhouwkunst en dichter bij de essentie van het leven. Met Vonnegut deelt hij zijn fascinatie voor de condition humaine. Maar terwijl Vonnegut de zinloosheid van onze inspanningen benadrukt, kiest Von der Goltz voor concentratie, consensus en gezond verstand. Zijn idioom is persoonlijk en daadkrachtig. Maar wat vooral bijzonder is: iedereen herkent er zijn of haar eigen persoonlijke levensvragen in. De ervaringen van de kunstenaar worden zodoende naar een universeel niveau getild. Dat is het niveau waarop wij allemaal met de mensbeelden van Hubertus von der Goltz kunnen meevoelen en meedenken. Herkenbaarheid fungeert in zijn werk als kapstok waaraan wij onze eigen waarheden kunnen ophangen.
De tentoonstelling die vanmiddag geopend wordt, staat stil bij de ervaring van de ruimte en de ervaring van het moment. Maar de tentoonstelling bezegelt ook de bijzondere band tussen kunstenaar en galeriehouder. Helga Hofman werkt al jaren samen met Hubertus von der Goltz. Samen met Frank Zeidler restaureerde Von der Goltz de voormalige paardenkliniek van de Ulanenkazerne in Potsdam. Helga participeert actief in het geheel. Via haar kunnen ook Nederlandse kunstenaars van de faciliteiten in Potsdam gebruikmaken.
Tot slot nog dit: Kunst is soms een wrange lachspiegel die onze menselijke staat uitvergroot. De halsbrekende toeren die de mensfiguren van Hubertus uithalen zijn niet afschrikwekkend of beangstigend maar wel confronterend. Ze reflecteren onze menselijke tekortkomingen en kwetsbaarheid. Maar dwars door alles heen klinken de passie voor het leven en het geloof in de zin en betekenis van beeldende kunst. Ik hoop dat u dat vanmiddag tijdens het bekijken van de tentoonstelling zult ervaren. Ik dank u voor uw aandacht.
Wim van der Beek
Schrijver/kunstrecensent Curator hedendaagse kunst